Ton Vreeken heeft op de landelijke dag van de zadenbibliotheek, op 8 november 2024 in Utrecht, een mooi verhaal gehouden a.d.h. van eerder ingestuurde vragen door deelnemers.
In de komende maanden zullen we delen uit zijn verhaal in onze nieuwsbrieven aan bod laten komen.
De eerste vraag die hij beantwoordt, gaat over hoe je om moet gaan met koudekiemers. Dat is echt een vraag voor Ton. Maar om hier antwoord op te kunnen geven, gaat hij eerst een stapje terug, want hoe ontkiemen zaden in de natuur?
Nu, in de herfst, zie je als je oplet, al jonge plantjes opkomen in (moes)tuin en bos. Die plantjes komen van de zaden van planten die
nu aan het afsterven zijn, de eenjarigen.
Hun zaden hebben ze al laten vallen en die ontkiemen als de omstandigheden goed zijn. Dit is in ons klimaat de natuurlijke manier. Niet alle plantjes overleven de winter, door vraat of de kou. Omdat we dit verlies vaak liever niet willen, verzamelen wij de zaden in de herfst. Maar dan komen de zaden in kiemrust.
In drogere landen gebeurt dit in kiemrust komen soms van nature, zoals in de woestijn. Het zaad overleeft in de natuur de droge omstandigheden, totdat er prikkels komen die de kiemrust beëindigen.
Kiemrust verbreken.
Zaden verzamelen, wat wij doen, is in feite tegennatuurlijk. Wij verzamelen, drogen, bewaren en laten ontkiemen als het ons uitkomt om zo meer opbrengst en controle te hebben. Dit betekent ook dat we het zaad moeten “prikkelen” om te gaan groeien.
Een van de dingen om zaad uit kiemrust te halen is water. Een woestijn kan na een regenbui ineens ontploffen en helemaal groen worden van de opkomende planten.
Je moet zaden overigens niet in water laten liggen, want dan krijgen ze geen zuurstof.
De beste manier volgens Ton is: zaaien in grond die niet kleddernat is, maar het zaad wel goed omhult. Ton gebruikt Cocobite als basis om zaden te testen op hun kiemkracht. Cocobite is ook een goede vervanger van turfmolm. Het neemt heel goed vocht op. Meng dit met zilverzand om meer lucht in het mengsel te krijgen. Verhouding: 3 delen Cocobite en 1 deel zand. Eventueel zilverzand eroverheen strooien tegen schimmels.
Als het een donkerkiemer is, (zaad dat de prikkel van het donker nodig heeft om te gaan kiemen) strooi dan wat grond over het zaaisel.
Drogen van zaden.
Liefs niet bij te hoge temperatuur en niet in de zon. Geef het zaad tijdens het drogen een lang traject. Zaad houdt van een rustig droogproces. Droog zaden het liefst in een onverwarmde, goed geventileerde ruimte. Vochtigheid liefst onder de 50%.
Bewaren in papieren zakjes is niet altijd goed. Er zijn ook hele vettige zaden zoals bijvoorbeeld laurierzaad. Dit zaad is schimmelt gauw.
Als het zaad droog is en je wilt het voor een langere bewaartijd opslaan, doe dit dan in vochtvrije zakjes die geen licht doorlaten.
Overigens is dit voor het opslaan van de zaden met onze omloopsnelheid in de zadenbibliotheken niet nodig. Je kunt eventueel een schaaltje rijst bij je zaden leggen. Rijstkorrels onttrekken water aan de lucht.
Bewaren van zaden.
Niet in de diepvries. Voor bewaren in de diepvries moet de afkoeling geleidelijk gaan, zowel bij het invriezen als het weer tot leven brengen. Dit vraagt veel kennis.
Even een paar uur in de diepvries doen kan wel als er mogelijk beestjes bij de zaden zitten. Dit gebeurt nogal eens met bonen, door de bonenkever.
Zaden ook niet bewaren in karton, want de muizen komen hier heel makkelijk doorheen. En doen zich dan te goed aan je zaden.
Kiemtest
Bij de kiemtest die op de website van de zadenbieb plaatst Ton de opmerking: let goed op de temperatuur die er onder het plastic ontstaat. Sla ontkiemt niet boven de 20 graden en paprika juist alleen boven de 20 graden!
Hoe kun je zien of zaden nog goed zijn? Hij wil een fabeltje uit de wereld helpen. Er wordt gezegd dat je ze in water moet leggen en dat zaden die blijven drijven niet goed/ dood zijn. Dat klopt zeker niet voor alle zaden. Voor sommige soorten zaden die blijven drijven, geldt wel dat ze mogelijk een kleinere kiemkracht hebben.
Koudekiemers.
Sommige zaden hebben kiemrust nodig om te overleven, zoals koudekiemers. Zij komen uit gebieden waar de winter snel en soms onverwachts invalt. Bijvoorbeeld in de alpen waar je o.a. de Monnikskap (Aconitum) vindt. De zaden hebben hier kiemrust ontwikkeld om beter te kunnen overleven. Pas in het voorjaar, na de koudeperiode, als het weer vochtig is in de grond, komen ze uit kiemrust.
Koudekiemers kun je bij ons het beste nu zaaien. Zoals bijvoorbeeld pastinaak. Moestuinzaden kennen verder eigenlijk geen koudekiemers.
Soms is 1 nachtvorstje al genoeg, daarna komen ze lekker op. Dit zaaien kan dus ook nog in febr/ mrt. Als er nog wat kou verwacht wordt.
Zolang het zaad nog hard is, is het nog in kiemrust of aan het verstenen.
Naast koudekiemers zijn er ook stikstofkiemers. Hier kun je salpeter voor gebruiken.
Tips:
1. Voor zaden die kou nodig hebben kun je dit nabootsen. Zaai ze in een bakje met vochtige grond en zet dit dan 2 weken in de koelkast.
2. Sla ontkiemt buiten niet goed als het warm is, boven 20-25 graden. Zet het zaad een paar dagen met zand in de koelkast en dan samen met het zand uitzaaien.
3. Tomatenzaden kun je het beste in hun eigen sap/ vruchtvlees 2 weken laten fermenteren en dan drogen.
Overigens zijn tomaten/paprika zaden van vruchten die je zelf hebt gekweekt vaak dunner. Dit komt omdat het groeiseizoen bij ons vaak niet lang genoeg is. Salpeter geeft deze zaden een boost aan de kieming.
4. Paprikazaden hebben veel warmte nodig, willen ze gaan ontkiemen. Zet ze daarom zo warm mogelijk.
Een volgende keer meer over wat Ton ons heeft verteld.
